Books - गायत्री और यज्ञ विज्ञान का अन्योन्याश्रित सम्बन्ध
Media: TEXT
Language: HINDI
Language: HINDI
देवपूजनम्
Listen online
View page note
Please go to your device settings and ensure that the Text-to-Speech engine is configured properly. Download the language data for Hindi or any other languages you prefer for the best experience.
गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुः गुरुरेव महेश्वरः ।गुरुःसाक्षत् परब्रह्म तस्मै श्रीगुरवे नमः ।।1।।
अखंडमंडलाकारं व्याप्तं येन चराचरम् ।तत्पदं दर्शितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ।।2।।
आयातु वरदे देवि अक्षर ब्रह्मवादिनी ।गायत्रिच्छन्दसां माता ब्रह्मयोनिर्नमोस्तु ते ।।3।।
अभीप्सितार्थसिद्ध्यर्थ पूजितो यः सुरासुरैः ।सर्वविघ्नहरस्तस्मै गणाधिपतये नमः ।।4।।
सर्वमंगलमांगल्ये शिवे सर्वार्थसाधिके ।शरण्ये त्र्यम्बके गौरि नारायणि नमोस्तु ते ।।5।।
शुक्लाम्बरधर देवं शशिवर्णं चतुर्भुजम् ।प्रसन्नवदनं ध्यायेत्सर्वविघ्नोपशान्तये ।।6।।
सर्वदा सर्वकार्येषु नास्ति तेषाममंगलम् ।येषां हृदिस्थो भगवान्मंगलायतनो हरिः ।।7।।
विनायकं गुरुं भानुं ब्रह्माविष्णुमहेश्वरान् ।सरस्वतीं प्रणम्यादौ शान्तिकार्यार्थसिद्धये ।।8।।
मङ्गलं भगवान् विष्णु मङ्गलं गरुड़ध्वजः ।मंङ्गलं पुण्डरीकाक्षः मंङ्गलायतनो हरिः ।।9।।
त्वं वै चतुर्मुखो ब्रह्मा सत्यलोक पितामहः ।आगच्छ मण्डले चास्मिन् मम सर्वार्थसिद्धये ।।10।।
शान्ताकारं भुजगशयनं पद्मनाभं सुरेशम् ।विश्वाधारं गगनसदृशं मेघवर्णं शुभांगम् ।।लक्ष्मीकान्तं कमलनयनं योगाभिर्ध्यानगभ्यम् ।वन्दे विष्णुं भवभयहरं सर्वलोकैकनाथम् ।।11।।
वन्दे देवमुमापतिं सुरगुरुं वन्दे जगत्कारणम् ।वन्दे पन्नगभूषणं मृगधरं वन्दे पशूनाम्पतिम् ।।वन्दे सूर्यशशाङ्कवह्निनयनं वन्दे मुकुन्द प्रियम् ।वन्दे भक्त जनाश्रयं च वरदं वन्दे शिवशंकरम् ।।12।।
ॐ त्र्यम्बकं यजामहे सुगन्धिम्पुष्टिवर्धनम् ।उर्वारुकमिव बन्धनान्मृत्योर्मुक्षीय माऽमृतात् ।।13।।
दुर्गे स्मृता हरसि भीतिमशेष जन्तोः,स्वस्थैः स्मृता मतिमतीव शुभां ददासि ।दारिद्र्य दुःखभयहारिणि का त्वदन्या,सर्वोपकारकरणाय सदार्द्रचित्ता ।।14।।
शुक्लां ब्रह्मविचारसारपरमामाद्यां जगद्व्यापिनीं ।वीणापुस्तकधारिणीमभयदां जाढ्यान्धकारापहाम् ।।हस्ते स्फाटिक मालिकां विदधतीं पद्मासने सस्थिताम् ।वन्दे तां परमेश्वरीं भगवतीं बुद्धि प्रदां शारदाम् ।।15।।
आर्द्रां पुष्करिणीं पुष्टिं सुवर्णां हेममालिनीम् ।सूर्यां हिरण्यमयीं लक्ष्मीं जातवेदो म आवहे ।।16।।
कालिकां तु कलातीतां कल्याणहृदयां शिवाम् ।कल्याणीजननीं नित्यं कल्याणीं पूजयाम्यहम् ।।17।।
विष्णुपादाब्जसम्भूते गंगे त्रिपथगामिनी ।धर्मद्रवेति विख्याते पापं मे हर जाह्नवि ।।18।।
पुष्कराद्यानि तीर्थानि गंगाद्याः सरितस्तथा ।आगच्छन्तु पवित्राणि पूजाकाले सदा मम ।।19।।
ब्रह्मामुरारिस्त्रिपुरान्तकारी भुानुःशशी भूमिसुतो बुधश्च ।गुरुश्चशुक्रःशनिराहुकेतवःसर्वेग्रहाः शांतिकरा भवन्तु ।।20।।
गौरी पद्मा शच्री मेधा सावित्री विजया जया ।देवसेना स्वधा स्वाहा मातरो लोकमातरः ।।21।।
हृष्टिः पुष्टिस्तथा तुष्टिरात्मनः कुल देवता ।गणेशेनाधिकां ह्येता बृद्धौ पूज्याश्च षोडशः ।।22।।
कीर्तिर्लक्ष्मीधृतिर्मेधा सिद्धिः प्रज्ञा सरस्वती ।मांगल्येषु प्रपूज्याश्च सप्तैता दिव्यमातरः ।।23।।
नागपृष्ठसमारूढ़ं शूलहस्तं महाबलम् ।पातालनायकं देवं वासुदेवं नमाम्यहम् ।।24।।
क्षेत्रपालान्नमस्यामि सर्वानिष्टनिवारकान् ।अस्य यागस्य सिद्ध्यर्थ पूजयाराधितान् मया ।।26।।
ॐ सिद्धि बुद्धि सहित श्रीमन्महागणाधिपतये नमः ।ॐ लक्ष्मीनारायणाभ्याम् नमः । ॐ उमामहेश्वराभ्याम् नमः ।ॐ वाणीहिरण्यगर्भाभ्याम् नमः । ॐ श्चीपुरन्दराभ्याम् नमः ।ॐ मातृ पितृचरण कमलेभ्यो नमः । ॐ कुलदेवताभ्यो नमः ।ॐ इष्टदेवताभ्यो नमः । ॐ ग्रामदेवताभ्यो नमः ।ॐ स्थानदेवताभ्यो नमः । ॐ वास्तुदेवताभ्यो नमः ।ॐ सर्वेभ्यो देवेभ्यो नमः । ॐ सर्वेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो नमः ।ॐ सर्वेभ्यो तीर्थेभ्यो नमः ।ॐ एतत्कर्म प्रधान श्री गायत्री देव्य नमः ।। ॐ पुण्यं पुण्याहं दीर्घ मायुरस्तु ।
(9) षोडशोपचार पूजन
ॐ सर्वेभ्यो देवेभ्यो नमः । आवाहयामि स्थापयामि ।।1।।आसन समर्पयामि ।।2।। पाद्यं समर्पयामि ।।3।।अर्ध्य समर्पयामि ।।4।। आचमनम् समर्पयामि ।।5।।स्नानम् समर्पयामि ।।6।। वस्त्रम् समर्पयामि ।।7।।यज्ञोपवीतम् समर्पयामि ।।8।। गन्धम् समर्पयामि ।।9।।पुष्पाणि समर्पयामि ।।10।। धूपम् समर्पयामि ।।11।।दीपम् समर्पयामि ।।12।। नैवेद्यं समर्पयामि ।।13।।अक्षतान् समर्पयामि ।।14।। ताम्बूलपुङ्गीफलानि समर्पयामि ।।15।।दक्षिणा समर्पयामि ।।16।। सर्वाभावे अक्षतान् समर्पयामि ।।17।।
ततो नमस्कारम् करोमि ।नमः सर्वहितार्थाय जगदाधार हेतवे ।साष्टाङ्गोयं प्रणामस्ते प्रयत्नेन मया कृतः ।नामोस्त्वनन्ताय सहस्रमूर्तये सहस्रपादाक्षिशिरोरुबाहवे ।सहस्र नाम्ने पुरुषाय शाश्वते सहस्र कोटियुगधारिणे नमः
चन्दन लगाने का मन्त्र—
चन्दनस्य महत्पुण्यं पवित्रं पापनाशनम् ।आपदां हरते नित्यं लक्ष्मीस्तिष्ठति सर्वदा ।।
(10) स्वस्तिवाचनम्
हाथ में जल, पुष्प, अक्षत लेकर स्वस्तिवाचन बोला जाय। यह शुभ कार्यों की सफलता, शान्ति, सार्थकता एवं मंगलमय कार्यों के समय कल्याणकारक मन्त्र है।
ॐ गणानां त्वा गणपति हवामहे प्रियाणां त्वा प्रियपति हवामहे निधीनां त्वा निधिपति हवामहे वसोमम आहमजानि गर्भधमात्वमजासि गर्भधम् ।।1।।ॐ स्वस्तिनः इन्द्रो वृद्धश्रवाः स्वस्तिनः पूषा विश्वेदेवाः स्वस्तिनस्तार्क्ष्योऽरिष्टनेमिः स्वस्तिनो वृहस्पतिर्दधातु ।।2।।ॐ पयः पृथिव्यां पयऽओषधीषु पयोदिव्यन्तरिक्षेपयोधाः पयस्वतीः प्रदिशः सन्तु मह्यम् ।।3।।ॐ विष्णोः रराट्मसिविष्णोः श्नप्त्रेस्थोः विष्णोः स्यूरसि विष्णोर्ध्रुवोऽसि वैष्णवमसि वैष्णवे त्वा ।।4।।अग्निर्देवता वातो देवता सूर्यो देवता चन्द्रमा देवता वसवो देवता रुद्रा देवता आदित्या देवता,
मरुतो देवता, विश्वेदेवा देवता वृहस्पतिर्देवतेन्द्रो देवता वरुणो देवता ।।5।।ॐ द्यौः शान्तिरन्तरिक्ष शान्तिः पृथिवि शान्तिरापः शान्तिरोषधयः शान्तिः वनस्पतयः शान्तिर्विश्वेदेवा
शान्तिः ब्रह्म शान्तिः सर्व शान्तिः शान्तिरेव शान्तिः सामा शान्तिरे ध ।।6।।ॐ विश्वानिदेव सवितुर्दुरितानि परासुव । यद्भद्रम् तन्नऽआ सुव ।।7।।ॐ शान्तिः ! शान्तिः !! शान्ति !!!
(12) अग्निस्थापनम्
तत्पश्चात् किसी पात्र या चमचे में अग्नि रखकर या कपूर जलाकर नीचे लिखे हुए मन्त्र का उच्चारण करते हुए श्रद्धा और भक्ति के साथ हवन कुण्ड में अग्नि स्थापित करें।
ॐ भूर्भुवः स्वद्यौरिव भूम्ना पृथिवीवरिम्णा । तस्यास्ते पृथिवि देवयजनि पृष्ठेऽग्निमन्नादमन्नाद्यायादधे । अग्नि दूतं पुरादधे हव्यावाहमुप व्रुवे । देवांऽआसादयादिह । ॐ अग्नये नमः । अग्निं आवाहयामि स्थापयामि इहागच्छ इहतिष्ठ । इतयावाह्य पंचोपचारैः पूजयेत् ।
अखंडमंडलाकारं व्याप्तं येन चराचरम् ।तत्पदं दर्शितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ।।2।।
आयातु वरदे देवि अक्षर ब्रह्मवादिनी ।गायत्रिच्छन्दसां माता ब्रह्मयोनिर्नमोस्तु ते ।।3।।
अभीप्सितार्थसिद्ध्यर्थ पूजितो यः सुरासुरैः ।सर्वविघ्नहरस्तस्मै गणाधिपतये नमः ।।4।।
सर्वमंगलमांगल्ये शिवे सर्वार्थसाधिके ।शरण्ये त्र्यम्बके गौरि नारायणि नमोस्तु ते ।।5।।
शुक्लाम्बरधर देवं शशिवर्णं चतुर्भुजम् ।प्रसन्नवदनं ध्यायेत्सर्वविघ्नोपशान्तये ।।6।।
सर्वदा सर्वकार्येषु नास्ति तेषाममंगलम् ।येषां हृदिस्थो भगवान्मंगलायतनो हरिः ।।7।।
विनायकं गुरुं भानुं ब्रह्माविष्णुमहेश्वरान् ।सरस्वतीं प्रणम्यादौ शान्तिकार्यार्थसिद्धये ।।8।।
मङ्गलं भगवान् विष्णु मङ्गलं गरुड़ध्वजः ।मंङ्गलं पुण्डरीकाक्षः मंङ्गलायतनो हरिः ।।9।।
त्वं वै चतुर्मुखो ब्रह्मा सत्यलोक पितामहः ।आगच्छ मण्डले चास्मिन् मम सर्वार्थसिद्धये ।।10।।
शान्ताकारं भुजगशयनं पद्मनाभं सुरेशम् ।विश्वाधारं गगनसदृशं मेघवर्णं शुभांगम् ।।लक्ष्मीकान्तं कमलनयनं योगाभिर्ध्यानगभ्यम् ।वन्दे विष्णुं भवभयहरं सर्वलोकैकनाथम् ।।11।।
वन्दे देवमुमापतिं सुरगुरुं वन्दे जगत्कारणम् ।वन्दे पन्नगभूषणं मृगधरं वन्दे पशूनाम्पतिम् ।।वन्दे सूर्यशशाङ्कवह्निनयनं वन्दे मुकुन्द प्रियम् ।वन्दे भक्त जनाश्रयं च वरदं वन्दे शिवशंकरम् ।।12।।
ॐ त्र्यम्बकं यजामहे सुगन्धिम्पुष्टिवर्धनम् ।उर्वारुकमिव बन्धनान्मृत्योर्मुक्षीय माऽमृतात् ।।13।।
दुर्गे स्मृता हरसि भीतिमशेष जन्तोः,स्वस्थैः स्मृता मतिमतीव शुभां ददासि ।दारिद्र्य दुःखभयहारिणि का त्वदन्या,सर्वोपकारकरणाय सदार्द्रचित्ता ।।14।।
शुक्लां ब्रह्मविचारसारपरमामाद्यां जगद्व्यापिनीं ।वीणापुस्तकधारिणीमभयदां जाढ्यान्धकारापहाम् ।।हस्ते स्फाटिक मालिकां विदधतीं पद्मासने सस्थिताम् ।वन्दे तां परमेश्वरीं भगवतीं बुद्धि प्रदां शारदाम् ।।15।।
आर्द्रां पुष्करिणीं पुष्टिं सुवर्णां हेममालिनीम् ।सूर्यां हिरण्यमयीं लक्ष्मीं जातवेदो म आवहे ।।16।।
कालिकां तु कलातीतां कल्याणहृदयां शिवाम् ।कल्याणीजननीं नित्यं कल्याणीं पूजयाम्यहम् ।।17।।
विष्णुपादाब्जसम्भूते गंगे त्रिपथगामिनी ।धर्मद्रवेति विख्याते पापं मे हर जाह्नवि ।।18।।
पुष्कराद्यानि तीर्थानि गंगाद्याः सरितस्तथा ।आगच्छन्तु पवित्राणि पूजाकाले सदा मम ।।19।।
ब्रह्मामुरारिस्त्रिपुरान्तकारी भुानुःशशी भूमिसुतो बुधश्च ।गुरुश्चशुक्रःशनिराहुकेतवःसर्वेग्रहाः शांतिकरा भवन्तु ।।20।।
गौरी पद्मा शच्री मेधा सावित्री विजया जया ।देवसेना स्वधा स्वाहा मातरो लोकमातरः ।।21।।
हृष्टिः पुष्टिस्तथा तुष्टिरात्मनः कुल देवता ।गणेशेनाधिकां ह्येता बृद्धौ पूज्याश्च षोडशः ।।22।।
कीर्तिर्लक्ष्मीधृतिर्मेधा सिद्धिः प्रज्ञा सरस्वती ।मांगल्येषु प्रपूज्याश्च सप्तैता दिव्यमातरः ।।23।।
नागपृष्ठसमारूढ़ं शूलहस्तं महाबलम् ।पातालनायकं देवं वासुदेवं नमाम्यहम् ।।24।।
क्षेत्रपालान्नमस्यामि सर्वानिष्टनिवारकान् ।अस्य यागस्य सिद्ध्यर्थ पूजयाराधितान् मया ।।26।।
ॐ सिद्धि बुद्धि सहित श्रीमन्महागणाधिपतये नमः ।ॐ लक्ष्मीनारायणाभ्याम् नमः । ॐ उमामहेश्वराभ्याम् नमः ।ॐ वाणीहिरण्यगर्भाभ्याम् नमः । ॐ श्चीपुरन्दराभ्याम् नमः ।ॐ मातृ पितृचरण कमलेभ्यो नमः । ॐ कुलदेवताभ्यो नमः ।ॐ इष्टदेवताभ्यो नमः । ॐ ग्रामदेवताभ्यो नमः ।ॐ स्थानदेवताभ्यो नमः । ॐ वास्तुदेवताभ्यो नमः ।ॐ सर्वेभ्यो देवेभ्यो नमः । ॐ सर्वेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो नमः ।ॐ सर्वेभ्यो तीर्थेभ्यो नमः ।ॐ एतत्कर्म प्रधान श्री गायत्री देव्य नमः ।। ॐ पुण्यं पुण्याहं दीर्घ मायुरस्तु ।
(9) षोडशोपचार पूजन
ॐ सर्वेभ्यो देवेभ्यो नमः । आवाहयामि स्थापयामि ।।1।।आसन समर्पयामि ।।2।। पाद्यं समर्पयामि ।।3।।अर्ध्य समर्पयामि ।।4।। आचमनम् समर्पयामि ।।5।।स्नानम् समर्पयामि ।।6।। वस्त्रम् समर्पयामि ।।7।।यज्ञोपवीतम् समर्पयामि ।।8।। गन्धम् समर्पयामि ।।9।।पुष्पाणि समर्पयामि ।।10।। धूपम् समर्पयामि ।।11।।दीपम् समर्पयामि ।।12।। नैवेद्यं समर्पयामि ।।13।।अक्षतान् समर्पयामि ।।14।। ताम्बूलपुङ्गीफलानि समर्पयामि ।।15।।दक्षिणा समर्पयामि ।।16।। सर्वाभावे अक्षतान् समर्पयामि ।।17।।
ततो नमस्कारम् करोमि ।नमः सर्वहितार्थाय जगदाधार हेतवे ।साष्टाङ्गोयं प्रणामस्ते प्रयत्नेन मया कृतः ।नामोस्त्वनन्ताय सहस्रमूर्तये सहस्रपादाक्षिशिरोरुबाहवे ।सहस्र नाम्ने पुरुषाय शाश्वते सहस्र कोटियुगधारिणे नमः
चन्दन लगाने का मन्त्र—
चन्दनस्य महत्पुण्यं पवित्रं पापनाशनम् ।आपदां हरते नित्यं लक्ष्मीस्तिष्ठति सर्वदा ।।
(10) स्वस्तिवाचनम्
हाथ में जल, पुष्प, अक्षत लेकर स्वस्तिवाचन बोला जाय। यह शुभ कार्यों की सफलता, शान्ति, सार्थकता एवं मंगलमय कार्यों के समय कल्याणकारक मन्त्र है।
ॐ गणानां त्वा गणपति हवामहे प्रियाणां त्वा प्रियपति हवामहे निधीनां त्वा निधिपति हवामहे वसोमम आहमजानि गर्भधमात्वमजासि गर्भधम् ।।1।।ॐ स्वस्तिनः इन्द्रो वृद्धश्रवाः स्वस्तिनः पूषा विश्वेदेवाः स्वस्तिनस्तार्क्ष्योऽरिष्टनेमिः स्वस्तिनो वृहस्पतिर्दधातु ।।2।।ॐ पयः पृथिव्यां पयऽओषधीषु पयोदिव्यन्तरिक्षेपयोधाः पयस्वतीः प्रदिशः सन्तु मह्यम् ।।3।।ॐ विष्णोः रराट्मसिविष्णोः श्नप्त्रेस्थोः विष्णोः स्यूरसि विष्णोर्ध्रुवोऽसि वैष्णवमसि वैष्णवे त्वा ।।4।।अग्निर्देवता वातो देवता सूर्यो देवता चन्द्रमा देवता वसवो देवता रुद्रा देवता आदित्या देवता,
मरुतो देवता, विश्वेदेवा देवता वृहस्पतिर्देवतेन्द्रो देवता वरुणो देवता ।।5।।ॐ द्यौः शान्तिरन्तरिक्ष शान्तिः पृथिवि शान्तिरापः शान्तिरोषधयः शान्तिः वनस्पतयः शान्तिर्विश्वेदेवा
शान्तिः ब्रह्म शान्तिः सर्व शान्तिः शान्तिरेव शान्तिः सामा शान्तिरे ध ।।6।।ॐ विश्वानिदेव सवितुर्दुरितानि परासुव । यद्भद्रम् तन्नऽआ सुव ।।7।।ॐ शान्तिः ! शान्तिः !! शान्ति !!!
(12) अग्निस्थापनम्
तत्पश्चात् किसी पात्र या चमचे में अग्नि रखकर या कपूर जलाकर नीचे लिखे हुए मन्त्र का उच्चारण करते हुए श्रद्धा और भक्ति के साथ हवन कुण्ड में अग्नि स्थापित करें।
ॐ भूर्भुवः स्वद्यौरिव भूम्ना पृथिवीवरिम्णा । तस्यास्ते पृथिवि देवयजनि पृष्ठेऽग्निमन्नादमन्नाद्यायादधे । अग्नि दूतं पुरादधे हव्यावाहमुप व्रुवे । देवांऽआसादयादिह । ॐ अग्नये नमः । अग्निं आवाहयामि स्थापयामि इहागच्छ इहतिष्ठ । इतयावाह्य पंचोपचारैः पूजयेत् ।
